طراحی فضای سبز - قسمت ششم

 نقش گیاهان در طراحی :   
تقریباً در تمامی موقعیت های طراحی سایت جوامع گیاهی بیشترین اثر را در نحوه درک آن مکان دارند و در اکثر موارد گیاهان مهم ترین متغیر محیطی هستند که در ذهن بیننده تصویر ایجاد می کنند درک حسی از یک مکان تا حدود زیادی به شکل بصری بستگی دارد و گیاهان بیش از هر ماده دیگری در سایت این ویژگی بصری را تضمین می کند . بنابراین لازم است طراحی گیاهان را به عنوان مصالح طراحی بصری شناسایی کنیم .

عناصر طراحی بصری :
ویژگی خط ، فرم ، رنگ و بافتی که گیاه نمایش می دهد در تعیین حس مکان اثر خاصی دارد .
١ - خط :
همه شکل ها دارای خطوطی محیطی هستند . ویژگی این لبه ها از خطوط طبیعی منحنی تا خطوطی با فاصله ١ سانتیمتر مستقیم و هندسی که در معماری استفاده می شود متغیر است . این ویژگی چه طبیعی باشد چه معمارانه نقش مهمی در حس مکان دارد گیاهان را می توان به صورت خطی سازمان دارد . سازمان خطی فشرده معمولا نشانه حضور انسانها است . طراح سایت با ایجاد کوچه حرکت را هدایت کرد و نگاه را با خود می کشد . ردیف های درختان کاشته شده در طول خیابان بر ویژگی خطی تاکید می کند و در ضمن عناصر معماری نا متجانسی را که در لبه خیابان قرار دارد به یکدیگر پیوند می دهد برای گسترش معماری به درون سایت و برای پیوستن بصری ساختمان های مجاور از گیاهانی که به طور خطی رویده اند می توان استفاده کرد .

٢ - فرم :
در هنگام بررسی فرم گیاه باید هم به فرم گیاه به طور منفرد و هم به فرم مجموعه آنها توجه کرد در واقع فرم یک گیاه ترکیبی از نمای کلی و نحوه رشد آن است که هر فرم امکانات طراحی خاصی را به شرح زیر دارا است .

١ - گیاهان مخروطی :
بر شکل عمودی تأکید داند و این گیاهان معمولاً در طراحی به عنوان نقاط کانون مطرح هستند .

٢ - گیاهان ستونی :
شبیه گیاهان مخروطی شکل هستند با این تفاوت که نوک آن محدود است . در منابع دیگر این درختان بر جهت عمودی و آسمان دلالت می کنند .

٣ - گیاهان مدور :
معمولی ترین گیاهان هستند و در مجموعه طراحی بخش ٥ گیاه را تشکیل می دهند فاقد جهت بوده و به عنوان زمینه ای برای فرم های جهت دار کارایی داشته و غالباً برای مجموعه نقش پیوند دهنده دارند .

٤ - گیاهان چتری :
برجهت افقی تاکید می کنند که برای امتداد دادن فرم های معماری به درون سایت کاربرد دارند .

٥ - گیاهان هرمی :
ویژگی رسمی و معمارانه دارند که به مجموعه استحکام و دوام می بخشد . مثل درخت تویا

٦ - گیاهان مجنون :
غالباً در نواحی مرطوب می رویند مثل توت مجنون که اگر به صورت نیم رخ در مقابل فرم های معماری قرار بگیرند یا به شکل آبشار بر روی آنها بریزد شکل موثرتری پیدا می کند .

٧ - گیاهان نا منظم و خمیده :
گیاهانی که به اشکال بدیع و بر جسته دیده می شوند . فرم آنها معمولاً در اثر طبیعی ایجاد می شود این گیاهان در محیط و منظره های گیاه کاری شده به عنوان نمونه های جالب مطرح هستند و همواره خود را به سمت خورشید می کشند .

٣ - رنگ :
رنگ در بیان حالت یک مکان بسیار موثر است برگ هایی که سبز روشن هستند فضا را با روحیه تر و شادتر می کنند از این جهت منظره های بهاری که رنگ روشن دارند زنده تر به نظر می رسند . رنگ های روشن شادتر و تیره ها غم انگیزتر هستند . رنگ در گیاهان از رنگ میوه ، گلها ، برگ پوست و شاخه ها حاصل می گردنند . رنگ گلها ممکن است بسیار متفاوت و پویا باشند . اما غالبا این رنگ ها به صورت ناگهانی بوده و عمر کوتاهی دارند بیشتر اوقات سال رنگ گل اهمیتی ندارد رنگ میوه تضاد جالبی با رنگ برگ ها ایجاد می کند که مکمل آنها بوده و به کیفیت بصری گیاه برگ دار نیز می افزاید . به خصوص و قتی که برگها می ریزد و میوه ها هنوز به جای خود باقی می مانند . مانند درخت خرمالو منظره جالبی ایجاد می کند . رنگ برگ ها از سبز روشن ( سبز مایل به زرد ) تا سبز مایل به آبی ، برنزی ، مسی و بنفش متغیر است ، که در فصل پاییز رنگ بسیار متنوع تر می شود . پوست درخت و شاخه های آن نیز رنگهای جالبی را به نمایش می گذارد و اثر آنها ظرافت بیشتری نسبت به برگ ، میوه و گل را دارد به همین دلیل در فصل زمستان تأثیر بیشتری بر انسان دارد .
نکته: در طراحی رنگ با خط ، شکل و بافت گیاه ترکیب می شود . تا تصویری کلی از گیاه را فراهم کند . اگر بخواهیم گیاهی از نظر بافت ، فرم ، اندازه با خط مشخص تر باشد ویژگی آن باید با استفاده از رنگی که با زمینه تضاد دارد برجسته تر شود . همچنین طراح با استفاده از گیاهانی که طیف های رنگی متفاوت دارند یکنواختی را از بین می برد .

١ - بافت :
منظور از بافت دانه بندی بصری یعنی همواری یا نا صافی سطح ادراک است . بافت گیاه در نتیجه لبه برگ اندازه و ویژگی ، اندازه شاخه ها ، پوست ( یا پوست درخت ) متفاوت است . همچنین در بافت آن نحوه رشد گیاه و فاصله آن تا بیننده نیز اهمیت دارد . گیاهانی که بافت درشت دارند گیاهانی هستند که که برگ های بزرگ ، شاخه های کلفت و سر شاخه های محدود داشته و بصورت آزادانه رشد می کنند . این گیاهان در ترکیب با بافت متوسط بر آنان غلبه می کنند که این برتری باعث می شود از آنها به عنوان کانون دید استفاده کرد . برای این منظور باید پس زمینه را از گیاهانی با بافت ریز انتخاب کرد تا گیاه با بافت درشت به نظر بیاید.که این حالت باعث می شود گیاه به سمت بیننده جلو بیاید ودر حقیقت فاصله بین بیننده و درخت بسیار کم می شود و فضا کوچکتر و تنگ تر می شود . گیاهان با بافت متوسط نقش توده خنثی را دارند . که این گیاهان به صورت پس زمینه گیاهان بافت درشت یا ریز عمل می کنند . گیاهانی که بافت ریز دارند تعداد زیادی برگ نزدیک به هم دارند و بطور متراکم رشد می کنند . دارای شاخه های متعدد و باریک و سر شاخه های نازک و نرم هستند و باید از نزدیک مشاهده شوند که این گونه گیاهان برای فضاهای کوچک مناسب هستند زیرا باعث می شوند فضا بزرگتر به نظر برسد .

طبقات و اندازه گیاهان :
طبقات به لایه های افقی گفته می شود که هر یک از گیاهان در یکی از این لایه ها قرار می گیرند که در بررسی طبقه و اندازه گیاه ، گیاهان و درختان بزرگ و متوسط (تاج دار) مثل : اقاقیا توپی یا نارون . درختان کوچک و گل دار ( زیر درختی ) بوته های بزرگ ، متوسط ، کوچک و گیاهان پوشاننده کف تقسیم می شوند .

درختان بزرگ و متوسط :
معمولاً درختانی که ارتفاع بیش از ٤٠ متر دارند بزرگ نامیده می شوند و درختان متوسط بین ٣٠ تا ٤٠ متر ارتفاع دارند و درختان بزرگ و متوسط با هم پوشش گیاهی تاج داری را تشکیل می دهند که خارج یک توده گیاهی و از درون فضای سایه دار را به وجود می آورد . تنه این درختان فضایی را ایجاد می کند که سقف و ستون داشته اما فاقد دیواره است چنین فضایی در چشم ناظر باز به نظر می آید . تاج این درختان نور خورشید را از نوری شدید به ملایم و لکه لکه تبدیل می کند که این خاصیت لکه لکه بودن نور حس در جنگل بودن را ایجاد می کند . وقتی این تاج به طور ممتد و پیوسته باشد زمانی که شکا فی ایجاد می شود بیان کننده یک اتاق در هوای آزاد است که نور خورشید بطور مستقیم وارد این اتاق می شود و فضا را پر بار می کند . درختان بزرگ و متوسط باهم نقش تعدیل کننده دارد که در برابر نور عمودی یا مایل ایجاد سایه می کنند .
اگر در کناره ها با گیاهان کوتاه تر محصور شوند مانع از تهویه می شوند و بر عکس اگر کناره درختان باز باشد جریان هوا ایجاد می شود و باد در زیر سایه درختان عبور می کند . همیشه در طراحی گیاهان و درختان بزرگ و متوسط توده حجمی را ایجاد می کند که به مقیاس بزرگ دلالت دارد .

درختان کوچک و گل دار :
ارتفاع بین ١٥ تا ٢٠ متر و شکل و میزان گل دهی آنها بسته به این که تا چه اندازه در زیر پوشش درختان بلند و متوسط باشد و از نور خورشید استفاده کنند متغیر است . این درختان در زیر نور خورشید پر پشت تر و گل دار تر هستند اگر اندازه این درختان مناسب باشد برای حیاط های کوچک فضای صمیمی را به وجود می آورند . زیرا به فضا رنگ و سایه می دهند اما بر فضا غالب نمی شوند . در حقیقت این درختان نقاط کانونی یا عناصر تاکید کننده می باشد همچنین این درختان در برابر آفتاب سایه مایل ایجاد می کنند که می توان در سمت شمال غربی و غرب ساختمان استفاده کرد و اگر همراه با بوته باشد از این درختان در سمت جنوب غربی ساختمان استفاده می شود .

بوته های بلند :
بوته ها ی بلند تا ارتفاع ١٥ متر رشد می کنند آنها از درختان کوچک کوتاهتر بوده و برگ های آنها غالباً تا سطح زمین می رسد و فضای محصور بودن را القا می کنند و مانع دید می شود . این بوته ها در فضاهای بزرگ بزرگ عناصری تندیس دار می باشد و یا به صورت پس زمینه ای مطرح می شوند که در جلوی آنها گیاهان کوتاهتر یا مجسمه به نمایش گذاشته می شوند .

بوته های متوسط و کوتاه :
گیاهان متوسط ارتفاعی بین ٣ تا ٦ متر و بوته های کوتاهتر ارتفاع بین ١ تا ٣ متر دارند . بوته های کوتاه بدون اینکه مانع دید شوند فضاها را از لحاظ فیزیکی جدا می کند و مانعی برای حرکت پیاده ها هستند . بوته های کوتاه جداکننده بصری ضعبف تر و بوته های بلند جداکننده های بصری قوی تر می باشند . اگر بوته ها به ارتفاع چشم ناظر برسد می تواند ناراحت کننده باشد ، چون بیننده سعی می کند پشت بوته را ببیند بنابراین بهتر است پشت این بوته ها را گیاهانی بلند تر بکاریم . بوته های کوتاه دسته های گیاهی بزرگتر را به هم پیوند می دهند و یک وحدت را در ترکیب به وجود می آورند .

گیاهان پوشش دهنده کف :
گیاهان پوشش دهند کف قسمت های کاشته شده را مشخص می کند آنها نیز مثل بوته های کوچک دسته های گیاهی بزرگتر را به گیاهان دیگر پیوند می دهند و این گیاهان لبه های فضا را تعریف کرده و خط هایی به وجود می آورندکه چشم را به نقاط کانونی مانند ورودی بناها هدایت می کند . گیاهان پوشش دهنده کف برای تثبیت شیب ها و جلوگیری از فرسایش نیز بسیار مفید هستند . شیب های تندتر از ٢٥ درصد که چمن کاری در آنها مناسب نیست ، در معرض فرسایش هستند که کاشت این گیاهان در این شیب ها بسیار مفید است .
اگر گیاهان مورد استفاده را به درختان تاج دار و پوشاننده کف تقسیم کنیم . می توانیم میان عناصر ناجور طراحی پیوستگی به وجود آوریم . برعکس استفاده از گیاهان مختلف باعث ایجاد تنوع و جذابیت در ترکیب می شود که از خستگی و بی روحی می کاهد .
ادامه دارد...